Odsetki za opóźnienie. Jakiego rodzaju, w jakiej wysokości, od kiedy?

Jak prawidłowo naliczać odsetki za opóźnienie.

Dłużnik nie zwraca pożyczonych mu pieniędzy. Nie otrzymaliśmy zapłaty za wykonaną usługę. Klient spóźnił się z płatnością za wystawioną fakturę. Sprawca szkody odmówił jej naprawienia. We wszystkich tych przypadkach należą Nam się odsetki. O ile ta zasada nie budzi wątpliwości, to często zgłaszają się do Kancelarii osoby pytając jak naliczać te odsetki, jaki jest ich rodzaj i należna wysokość. Poniżej postaram się odpowiedzieć na tego typu pytania.

Rodzaj odsetek

We wszystkich przypadkach kiedy ktoś zobowiązany był do spełnienia na naszą rzecz świadczenia pieniężnego (zapłaty, zwrotu pożyczki, naprawienia wyrządzonej szkody) i nie czyni tego na czas (tj. w terminie wynikającym bądź z umowy, bądź z wystawionej faktury, bądź ze skierowanego do niego wezwania do zapłaty) należą nam się odsetki za opóźnienie. Ich źródłem jest przepis ustawy (art. 481 k.c.), co oznacza, że nie muszą zostać wprost zastrzeżone w treści umowy, aby obowiązywały. Odsetki za opóźnienie mają charakter „kary cywilnej”, quasi-odszkodowania, za niespełnienie świadczenia w wymaganym terminie. Dzięki temu można ich żądać zawsze, chociażby wierzyciel nie poniósł żadnej szkody z tytułu opóźnienia dłużnika i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W efekcie naliczania odsetek nie trzeba uzasadniać, należą się one za samo przekroczenie terminu płatności, bez dodatkowych przesłanek.

Termin płatności

Kluczem do prawidłowego obliczenia odsetek za opóźnienie jest zrozumienie i ustalenie „terminu płatności” naszego roszczenia. W sytuacji gdy termin płatności był oznaczony i uzgodniony między stronami np. w umowie, aneksach do umowy albo wynikał wprost z przepisów prawa - ustalenie tego dnia nie powoduje znacznych trudności.

Niestety zdarza się, że w umowach termin płatności nie jest wskazany za pomocą daty kalendarzowej, ale może wynikać np. z nastąpienia jakiegoś zdarzenia, które ma w przyszłości nastąpić lub też termin ten wynika z samej właściwości zobowiązania. W takich przypadkach należy odpowiedzieć na pytanie, czy termin płatności zależy od zdarzenia przyszłego i pewnego (pewnego w tym znaczeniu, że na pewno nastąpi), czy termin ten jest niedookreślony. Jeżeli znamy bez wątpienia konkretny dzień płatności naszego roszczenia, nasze zobowiązanie jest „terminowe” i możemy przejść od razu do ustalenia okresu naliczania odsetek, wskazania ich stawki procentowej i wyliczenia należnej nam sumy. Jeśli natomiast termin zobowiązania jest niedookreślony, należy przed przejściem do wyliczenia odsetek, zastosować się do wskazówek zamieszczonych poniżej.

Kiedy warto wysyłać wezwanie do zapłaty? Co powinno zawierać?

Zobowiązania z niedookreślonym terminem płatności nazywa się „bezterminowymi” i korzystniej dla wierzyciela jest aby stały się „terminowymi”. Dlatego w przypadku, gdy strony nie ustaliły dnia płatności lub ustaliły go wadliwie (zobowiązanie bezterminowe), konieczne są dodatkowe działania, w postaci wezwania dłużnika do zapłaty, aby zobowiązanie przekształcić w terminowe. Zobowiązania bezterminowe są niezmiernie częste w praktyce, występują w obrocie indywidualnym, jak i wśród przedsiębiorców. Często na przykład umowy zawierane są drogą ustną, telefoniczną lub mailową i strony nawet nie ustalają, kiedy druga strona po otrzymaniu usługi czy towaru powinna zapłacić. Przykładem typowego zobowiązania bezterminowego jest również roszczenie o odszkodowanie za wyrządzoną szkodę lub zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę (choć istnieją wyjątki, np. przy odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę z tzw. OC).

W razie wątpliwości warto zwrócić się do profesjonalnego prawnika celem oceny czy dzień płatności jest oznaczony, czy też konieczne jest wystosowanie do dłużnika wezwania do zapłaty.

Teoretycznie wezwanie do zapłaty może zostać dokonane w dowolnej formie, a dla jego skuteczności nie jest nawet wymagane wyznaczenie dłużnikowi dodatkowego terminu do wykonania zobowiązania. Kodeks Cywilny nie wskazuje żadnego wymogu, żadnej szczególnej formy wezwania. Zgodnie z art. 455 kodeksu cywilnego dłużnik po wezwaniu ma obowiązek dokonać zapłaty „niezwłocznie”. W praktyce jednak to wierzyciel będzie musiał udowodnić, że wezwał dłużnika, a ustawowy termin „niezwłocznego” dokonania zapłaty jest dość kłopotliwy dla ustalenia konkretnego dnia płatności, a tym samym prawidłowego wyliczenia odsetek. Dlatego w większości przypadków najkorzystniej będzie wysłać dłużnikowi pisemne wezwanie do zapłaty listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru (aby móc udowodnić, że miało miejsce wezwanie). W samym wezwaniu należy oznaczyć strony, określić zobowiązanie jakiego dotyczy wyzwanie i wskazać jego wysokość. Rolę takiego wezwania może spełniać chociażby wysłanie faktury. Dodatkowo, dla pewniejszego obliczenia odsetek w przyszłości, zalecam wskazywanie dłużnikowi konkretnego terminu na zapłatę – np. 7 dni od otrzymania przez niego wezwania do zapłaty (data otrzymania przez dłużnika wezwania będzie wynikała ze zwrotnego potwierdzenia odbioru dostarczonego nam przez pocztę- warto go zachować dla celów dowodowych). Wyznaczony termin powinien być dostosowany do okoliczności, tzn. nie powinien być zbyt krótki. Najczęściej spotykane terminu do zapłaty zobowiązań pieniężnych to 7, 14, 21 lub 30 dni.

Za jaki okres odsetki?

Odsetki za opóźnienie należą się Nam od następnego dnia po terminie płatności. Wynika to z tego, że aż do zakończenia dnia, który jest ostatnim dniem na zapłatę, dłużnik może w terminie zrealizować swój dług.

Przykład I: Zgodnie z umową najmu czynsz miał być płatny z góry do 10 dnia każdego miesiąca. Zatem terminem płatności czynszu za miesiąc lipiec jest 10 lipca. Jeżeli wierzyciel nie otrzymał zapłaty w tym dniu, 11 lipca jest dniem od kiedy można naliczać odsetki.

Przykład II: Przedsiębiorca na podstawie telefonicznego zamówienia dostarczył konsumentowi towar w dniu 1 lipca. Strony nie ustalały konkretnego terminu płatności za towar, umówiły się jedynie, że po dostarczeniu towaru zostanie wystawiona i przesłana faktura. Faktura została wysłana listem poleconym 3 lipca, odebrana 13 lipca i zawierała 14-dniowy termin na jej uregulowanie. (faktura w tym przypadku pełni rolę wezwania do zapłaty). Zatem terminem płatności był 27 lipca. Jeżeli wierzyciel nie otrzymał zapłaty do tego dnia, od 28 lipca może naliczać odsetki.

Jeżeli dłużnik ostatecznie uregulował swój dług, choć zrobił to po terminie, to ostatnim dniem za który można naliczyć odsetki, to dzień przed dniem w którym nastąpiła zaległa zapłata. Jeżeli natomiast dłużnik nadal nie wywiązał się ze swojego zobowiązania odsetki naliczają się nadal za każdy dzień aż ostatecznie nastąpi zapłata.

Przykład I : Jest dzień 1 sierpnia. Dłużnik miał zapłacić 1000 zł do dnia 1 lutego, ale dokonał zapłaty dopiero w dniu 1 czerwca. Okres naliczania odsetek to okres od 2 lutego do 31 maja (tj. 119 dni).

Przykład II: Jest dzień 1 sierpnia. Dłużnik miał zapłacić 1000 zł do dnia 1 lutego, ale nadal nie dokonał zapłaty. Odsetki naliczają się od dnia 2 lutego, aż do dnia w którym nastąpi zapłata (na dzień 1 sierpnia to już 181 dni, ale z każdym dniem zaległość ta będzie się powiększać).

Wysokość odsetek za opóźnienie

Domyślną wysokość odsetek za opóźnienie reguluje Kodeks Cywilny i obecnie wynosi ona 7% (zgodnie z art. 481 § 2 k.c. jest to suma stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych). Odsetki te nazywa się „ustawowymi odsetkami za opóźnienie”. Strony umowy mogą według swej woli odmiennie uregulować wysokość odsetek, jednakże nie mogą one przekroczyć wysokości odsetek maksymalnych, które obecnie wynoszą 14% (tj. zgodnie z art. 481 §21 k.c. dwukrotności ustawowych odsetek za opóźnienie).

Jeżeli wyliczamy odsetki za opóźnienie na podstawie ustawowych wskaźników (co zdarza się w istotnej części przypadków) bezwzględnie trzeba pamiętać o tym, iż wskazane powyżej stawki i nazewnictwo odsetek obowiązują dopiero od 1 stycznia 2016r. Wcześniej Kodeks Cywilny w przypadku opóźnień w zapłacie odsyłał do „odsetek ustawowych” regulowanych w art. 359 k.c., które wynosiły 8% (stawka ta obowiązywała od 23.12.2014r. do 31.12.2015r.). Przy wyliczaniu odsetek za opóźnienie z zastosowaniem stawek umownych pamiętać należy o zmianie w tym samym czasie (od 1 stycznia 2016r.) przepisów o odsetkach maksymalnych. Przed nowelizacją wynosiły one 10%, a obecnie, jak wspomniano wyżej, 14%.

Dlatego dla roszczeń których dzień płatności przypada przed 1 stycznia 2016r. należy osobno policzyć dwa okresy odsetkowe z różnymi stawkami- do dnia 31.12.2015r. i od dnia 01.01.2016r.

Przykład: Jest dzień 1 sierpnia 2017r. Dłużnik miał zapłacić 1000 zł do dnia 1 czerwca 2015r. a dokonał zapłaty dopiero w dniu 1 czerwca 2017r. Okres naliczania odsetek i ich wysokość kształtują się następująco: od 2 czerwca 2015r. do 31 grudnia 2015r. (tj. 213 dni) stawka 8% i od 1 stycznia 2016r. do 31 maja 2017r. (517 dni) stawka 7%.

Sposób obliczania odsetek

Pamiętać należy, iż wskazane powyżej procenty dotyczą odsetek od należności głównej w skali roku. Jednak w praktyce, rzadko kiedy opóźnienie dłużnika jest równe rokowi kalendarzowemu. Dlatego do ostatecznego obliczenia odsetek za opóźnienie dłużnika, należy użyć prostego działania matematycznego. Najpierw pomnożyć należność główną razy stawkę procentową odsetek. Następnie wynik pomnożyć razy liczbę dni naliczania odsetek i ostatecznie podzielić wynik przez liczbę dni w ciągu roku za który wyliczane są odsetki (pamiętając, że może być to rok przestępny).

Przykład I: Dłużnik miał zapłacić 1000 zł do dnia 1 lutego, ale dokonał zapłaty dopiero w dniu 1 czerwca. Okres naliczania odsetek to okres od 2 lutego do 31 maja (tj. 119 dni). Zatem dokonujemy działania matematycznego: 1000 zł razy 7% razy 119 podzielone przez 365 Odsetki wynoszą = 22,82 zł

Przykład II: Dłużnik miał zapłacić 1000 zł do dnia 1 czerwca 2015r. a dokonał zapłaty dopiero w dniu 1 czerwca 2017r. Okres naliczania odsetek i ich wysokość to od 2 czerwca 2015r. do 31 grudnia 2015r. 8% (tj. 213 dni) i od 1 stycznia 2016r. do 31 maja 2017r. 7% (517 dni). Zatem dokonujemy dwóch działań matematycznych, których wyniki dodajemy:
1000 zł razy 8% razy 213 dzielone przez 365
1000 zł razy 7% razy 517 dzielone przez 365
Suma odsetek to 145,84 zł.

Jak widać, prawidłowe wyliczanie odsetek, nie jest skomplikowane. Warto o tym pamiętać i naliczać odsetki zawsze, ilekroć dłużnik spóźnia się z wykonaniem zobowiązania pieniężnego.

Na zakończenie należy zaznaczyć, że powyższe wskazówki dotyczą jedynie odsetek za opóźnienie. Czymś innym natomiast są odsetki kapitałowe, które służą jako wynagrodzenie za dysponowanie cudzymi pieniędzmi np. przy umowie pożyczce lub umowie kredytowej. Z uwagi na odmienny charakter, funkcję i zasady obliczania nie należy mylić tych instytucji.

Warto również podkreślić istotne odmienności w regulacji odsetek za opóźnienie naliczanych między przedsiębiorcami w transakcjach handlowych. Ze względu na wagę problemu, odsetkom w transakcjach handlowych między przedsiębiorcami zostanie poświęcony odrębny artykuł.

Artykuły