Władzę rodzicielską otrzymujemy z narodzinami naszego dziecka. Związana jest z prawem i obowiązkiem wychowania dziecka. Dziecko winne jest wtedy rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców. Jednak istnieją sytuacje, w których może być odebrana lub ograniczona, nie tylko gdy rodzic niekorzystnie wpływa na rozwój swojego dziecka.
Czym jest władza rodzicielska?
Władza rodzicielska uzyskiwana jest przez obojga rodziców. Obejmuje wiele praw i obowiązków przysługujących rodzicom wobec ich dzieci: opiekę nad nimi, zapewnienie rozwoju fizycznego, duchowego, zarządzanie ich majątkiem. Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Rodzice według art. 95. kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia. Rodzice również nie są dozwoleni do wykonywania niektórych rzeczy, takich jak stosowanie kar cielesnych.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej
Do ograniczenia włazy rodzicielskiej dochodzi w dwóch sytuacjach. Pierwszą z nich jest zagrożenia dobra dziecka. Może ono polegać na zaniedbywaniu potrzeb dziecka, nieodpowiednim dbaniu o jego zdrowie, pozostawienia dziecka bez opieki, zaniedbaniu realizacji obowiązku szkolnego lub doprowadzenie do sytuacji zagrażającej zdrowiu lub nawet życiu dziecka. W takiej sytuacji sąd opiekuńczy wydaje odpowiednie zarządzenia regulowane przez art. 109. kodeksu rodzinnego. Może on w szczególności:1) zobowiązać rodziców wraz ze swoim dzieckiem do ściśle określonego postępowania, m.in. skierowania ich do placówki albo specjalisty zajmującym się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
2) określić, jakie czynności rodzice nie mogą wykonywać bez zezwolenia sądu;
3) poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora sądowego;
4) skierować dziecko do organizacji powołanej do przygotowania zawodowego (poprawczaka);
5) zarządzić przemieszczenie dziecka do rodziny zastępczej, domu dziecka lub innej pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Sąd może również powierzyć funkcję zarządzania majątkiem dziecka kuratorowi.
Drugą z sytuacji jest rozłącznie rodziców, najczęściej w skutek rozwodu. Sąd rodzinny może zdecydować, że jedno z nich od tego momentu będzie miało w pewnym stopniu ograniczoną władzę rodzicielską. Nie koniecznie oznacza to, że druga osoba traci prawo decydowania o przyszłości dziecka, nadal może decydować o wielu aspektach życia, takie jak edukacja.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej
W skrajnych przypadkach sąd rodzinny może kompletnie pozbawić jednego lub obojgu rodziców praw i obowiązków wywodzących się z posiadania władzy rodzicielskiej. Takie przypadki to:
1) zaistniała trwała przeszkoda w wykonywaniu obowiązku: rodzic wyjechał za granicę, zaginął, nie ma z nim żadnego kontaktu, odbywa karę pozbawienia wolności;
2) rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej, m.in.: wykorzystywanie dziecka do pracy zarobkowej lub w domu, namawianie do popełnienia przestępstw, nadmiernie karcenie dziecka;
3) rodzice nie przestrzegają obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej, m.in.: zaniedbywanie zdrowie dziecka, nie zapewnianie warunków do rozwoju dziecka;
Sąd również może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej w razie nie ustania przyczyn zastosowania jej ograniczeń. Ingerencja ta
jest bardzo skrajna, więc przed wydaniem orzeczenia sąd dokładnie bada sprawę. Po takim procesie rodzic pozbawiony władzy rodzicielskiej nie ma prawa w żaden sposób uczestniczyć w wychowaniu dziecka, zarządzać jego majątkiem i decydować o jego życiu. Ciągle jest jednak zobowiązany do alimentacji oraz dziecko ma prawo dziedziczenia po rodzicu.
Przywrócenie władzy rodzicielskiej
W razie ustania przyczyny, z powodu której rodzic został pozbawiony praw rodzicielskich, sąd może zmienić postanowienie dotyczące ich praw i obowiązków wynikających z władzy rodzicielskiej, jeśli jest to wymagane do utrzymania dobra dziecka i troski o jego prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny.
Rodzic taki musi wystąpić do sądu z wnioskiem o przywrócenie władzy rodzicielskiej. Musi w nim uwzględnić uzasadnienie i uprawdopodobnienie ustania przyczyn, poprzez które została ograniczona lub odebrana władza rodzicielska. Sąd powinien zbadać, czy przyczyna ta nie nawróci na skutek ponownego kontaktu z dzieckiem. Powinien też się upewnić, czy nie zachodzą inne przyczyny mogące ewentualnie pozbawić rodzica władzy rodzicielskiej. Warto dodać, że w razie odebrania władzy poprzez długotrwałego wyjazdu, do przywrócenia jej przyjazd do kraju nie jest obligatoryjny.
